Azinô Thatih

LÔMASU LÔPANÔ (AZINÔ)

Lômasu lôpanô he lômasu khihparoh nata khi thieh lika liata a ypa châ ta, suthôh liata lôpanô a y.

“AZINÔ”: Azinô ama tahpa he a laichai pa nata asa chaipa a cha.

1

Nochhi lâ tawhta Lômasu chava nata notla lâ tawhta Siava chava Beinô liata aza puana liata a ypa a châ. Beinô âkhona liata a ypa hawhta pachâpa châ ta, chahrasala nochhi lâ achadie viapata pahnopa a cha.A yna tawhta notla lâta atyuna apheiphaw/atlyhmia ngiaka titah avaophana taihta a lô a phaw ta, nopinoh ta hmô theipa a cha, sao tilai nota la alâ thei vei.

2

He a foundation (apheiphaw) he “Azinô seihnie’, ‘aseih pathliena’ tahpa chata, lapaw tawhta,sei hnie lyu leipata a hnia ta tawhta cha arôhna kawpata âlâ hra.

Zâlâ daw 4-5 likawh liata a mopha viapachai.

He “Azinô” Lôpanô he kô 1996 liata BRTF zy ta Beinô haosa la tawhta lâpi vaw survey ei ta, Azinô he hleidy dao n’awpata vaw pady ei ta, Azinô lô he liahsa thlie khaipa a châ. Beinô ti âtyuna ry lâ tawhta thliepa châta, âsâhna lâta 30 metres rachhôh châ ta, alaina lâta 80 metres Circumference rachhôh a châ. Beinô ti alai chai nota âsâh chaina he vao tyhta, zâkha nata nokha deita ti laipata a vao thei chyu chyuhpa a châ.

Eikhano tawhta he Lôpanô ‘Azinô’ he lyurâhhripa (khasôh) a pahrâ cheingei pata pahnopa achâpa vâta, chyhsa ta chi ngaita ei ta, amoh chhao ta aw ngâh leipa ei ta ‘Azinô’ tahpa ta ama bipa a châ. Azinô tahna yzie he ahneituhpa (Khasôh) chi chhihpa awna tyhpa a châ.Chyhsa hluhpita khasôh /Ahripa apahrâ cheingei tahpa ta ama reih tyhpa achâ. Nokha cha Puhpa Thytu Tlâhpyu atha y no, a lochono nata Kri a zyh tawhta Azinô chô lâta kiah ta, a sie chyta, Lôpanô liata apopa athaopa cha achaizôhta cha â ta, “ Azinô y, na kâh-hmi ei cha ngyu tua aw” tah ta. Sie sai ta, dawh khophie a sie hlâta, avâ nata thli ta thata daih ta, ama rie athei ngâsâ tahpa ta ama rei tyh. Chavâta khasôh apahrâ cheingeina tahpa pahnopa a châ.

Azinô Lô Beinô Chava âdaihpa lâna heta alô tlâhkhai âdaopa chhâ 3 pa y ta, cha liata ti a lai nata para /sadi soh tyh ta, para/Sadi ahluh kô cha Khitlâh Lyu taopazy châta kôvei/ sâh hnei kô hawhta pachâ ei ta, Para Sadi aso chyh khiahta cha Khitlâh liata kôvei chhiahvei y lei kô hawhta pachâpa a châ. He ama pachâna he âmo ngiana liata cha âdo ngaita pa hawhta ama reih hra.

ABEIDYUCHHAI: Atlyhmia lia he ta aryureina Beidyuchhai nata Dawkâh y ta, he he kaw kia awpa ta keihkha a kaw sua ta, a tyu theipa châ thlâh ha ta, a chô heihna lâ deikua cha aru ngâsâ tyh. Chyhsa hropa alei lâ tawhta a patu tuhpa y leipa ta chô ngâhpa châ khao vei, âthyu ta athyu ngâhpa châ leipa ta, eima keih zarai pita a pha thei tlôh leipa pita, hmo lâlao ngâsâpa a châ.Ahy rai ta pakha deita sie nota akiah ngâhpa y veih ei, pasaipha nata chyhsa nohlaipazy tah leipata cha, akiah ngâpa he chyhsa chyhta ama châ tyh.

3

He Abei Dyuchhai rylâ syulyu he ta a Rakhô y ta, chyhsapa angia thei n’awpa rakha ta a chhikao y ta, a ry liata paradipa/ Leisadi saita âraih kawpata chyhsa pa pangawh chhi azia theina a y. Thli nata Avâ ru nota a chhai theipa a châ. A nodeikua cha, chanô nata chapaw chyhsanô nata paw rai châsala, pano deita ta angia ngâh rimâ awpa châ vei, rarôh y kawpa a châ. He su he lôhlie achhihpa hawhta pahnopa a châ. Atahmâ daihti deikua cha, a tao pachhipa/practice pa ama y nata y lei pahnopa cha vei. He a Rakhô he kô tota Tilaipa ta parao beih leipa ta, chhâ vâro a vaw siepa tawhta aparaopa a reihpa pahnopa y mâh vei ei.

LÔMASU LÔPANÔ AHLIHPA’

‘Ahlihpa tahpa he achapawhpa’ tahna châta, Vachari hlihpa tahpa yzie hawhta awpa a châ. ‘Azinô nohdi lôtlâh hawhta âsâh pâkawpata apyupa / âduahpa a châ, apahrâpa ( Khasôh) a ypata pahnona ei hrâhpa y hlei vei, anodeikua la, ama chi thlâh ha pyly. Ahlihpa he thâtih hnei tu vei.

4

5

LÔMASU KHIH MOH APAPHAOTUHPA LÔPANÔ

He Lôpanô he, Lômathu hawhta Lôpanô (3) âsupa a châ. He kiapâh ta liata zâkhano he Lômasu a vaw y. Kô 1938 no rachhôh khata chyhsa thata thi ei ta, o dyh 20 rachhôh pha ei ta, ama thi khai thlâh ha rôpata ama reih. He nota apahrâ hrapa S.Ngôchyu nata aviasanahzy ta asia kawpata ama pahno. Chatawhta khi he a pasie sai ei ta, a tahmâ he ama y pathi heihpa a cha. Atahma ta Lômasu Lodge ama sa ngâna su cheingei he a châ.

He Lômasu asupa lôpanô he Beinô kiah alô y hlu kawna tawhta 50 ft â hla pata tlâh via lata a ypa châ ta, a yna su liata alô hropa y tlâ leipata,lôpanô sâthôh asu pa he y ta, mopa hlâta âhnia tawhta cha alai kaw sai. A lai chaipa cha chapu tie tah thei awpa a cha. Lôpanô sano (2) apatlâh ta , ahmao apaty leipata , a chôla ta alai chaipata âtyhna dadyhta za vi ta, azâpatyh hra ta, ary liata mie zy mietaku zy ahripi ta nosa vasua nota ama nyu tyh.Akhupa kawhna lâ he alai kaw.

Kô 1948 rachhôh liata Burma pheisaih pakha ta moh chaimâh ta, ‘he Lôpanô he anao thao ta, âhrâh ngâsana, chavâta chi a chhih ngâsa ta Meithei ta ei ka aw’ tahta, Meithei, Rifle ta ka ta, cha tawhta alaichaipa âpathopa cha âzâhnai via haw tahpata reipa a cha. Pheisaipa Rifle ta akatuhpa he dyu thaipa hawhta ama reih. Cha tawhta he lôpanô he chyhsata ama chi kawna zy apai via ha ama tah.

He he Lomasu ‘ LÔPANÔ’ moh aphaotuh chaipa cha a cha. Alaikachhua lâ ta alai chaipa cha ‘AZINÔ’ tahpa a châ. Alia liahtapa he ‘ Ahlipa’ tahpa a châ.