SIATA RAH LIATA HMO SOHPA A YPAZY

By: Rev. Dr. M. Zakonia

1. HMYHCHAO KHIH PAROH:

Siata nata Chakhei likaw liata a ypa châta, Lyhpi nata Vyvah chavah likawh liata tlâh sâkha Phakao ama tahpa tlâh chô khih hmoh âryh ngâsâpa liata he Hmyhchao khih he a chahâpa a châ. Tlâh sâpôh ataw taw viapazy y ta, Phakao tlâh thlôh âryh chaina, nata a chheipâh zydua cha Hmyhchao khih ama za sa nota âma pahâna a châ.

Nochhi nata chho lata Lyhpi lôkâh nata Phakao lôkâh ta chadô ta, maw lata Vyhva lôkâh ta a chadô. Chariah chhâ a châpa vata ama khih hmoh he a boh kaw ta, âryh ngâsâ. Notla lâ ngâlâh he ama pua yna hawka chaipa a cha. Tahma Siata khih tawhta Km 4 (sapali) rachhôh âhlapa a cha.

He Hmyhchao khih he apaduatuhpa Hmyhchao moh phao ta, Miehlo pho châ ta, abeipata Hmyhchao pathlazy he chha 4 ama za y pata manô mapawzy reizie a cha.

a) O CHYKIPA: Hmyhchao sawchapawpa Kahlei – I chhâ liata O lai ngâsâpa nata seih kawpa U Shape ta a sa. Notla lâ aheih pata sa ta Phakao tlâh he a doh lâta apachho thlâh hana ama tah. Chho la chhôchâ tawhta za mo pata Lyhpi chavah alo ngâpa za hmô theipa châ ta, mawla chhôchâ tawhta Vyhva chavah cha za hmô theipa a châ heih hra.

He Ochykipa he Kahlei – I ta abei nota akhihtlâh zawpi apasasapa a cha. Alaichadaina dâh ta Kô 1600 – 1700 A.D likawh a cha thlyu nahta pangiasapa a cha. Achhâpa cha he Kahlei –I-na alichih no heta Hlaipyu nata ama dyu tyh pata reipa châta, Hlaipyu cha Zyhno chi châ ta, Tiria Haosa hao ama yna su a cha.

He Ochykipa he Kahlei-I abei daihti liata Beino la akhihsaw zydua ta Daitly dai ei ta, Ngalaipa he Kahlei-I ta a chadai lymâ ta, tilih athu kawpa lâta a chadai ta, ahripazy khih vaw y ta, Kahlei I cha sahma sâtlâh paziapa ei ta, ama o cha lahri (pala) ta thlie ei ta, ama thliena pala cha Kahlei I pie ei ta, eima o haw tlai ta na o cha khihsaw pasasa mah y tah ei ta, Nga achadaipa chhao cha patupa ei ta, ngiakâ liata kaw sopa ei ta, ano chhao cha ngiaka taih ama kaw chhihtha haw.

A khihsaw pahmao ta ahripazy ama chhopa hawh tlaita o cha sa awpata bi pie ta, o cha sa chaima ei ta paloh ei ta, thokhy thono (2) ta ama padôpâpa a cha. He Kahlei I abei nota Ochykipa hawhpa he Marapa History liata a y leipa, he ngala he a y chhôhpa a cha.

(b) KHAWPÔ LÂLAI: Kahlei I daihti tawhta he lâlai he chhiah pathao ei ta kô khazie ma ama chhiah pahno ma pi. Tlâh Sâpôh maw nata chho ta chhiah ei ta, âkhota liata laikah liata âtyh. Châvâ daihti no ta satlia laihsa ama palaopalâna chaipa châ ta, hiakha la lâlai cha chanô laihsazy ngâlâh ta a chhih theipa a cha. Hiakha la chhao satlia ngâlâh achhi theipa a cha. Hlazy a phihnâ ei ta, a awsao ei ta, ama pangia palina su châ ta, tahma châsala Park pha kawpa a cha aw. Tawla Miss contest chhao alyu pâ heih hra aw. Satlia laihsa ama chysia hnei phapa zy a tobi pata he Khawpo lalai he ama chhi tyhpa a cha. Tahma taih hmô theipa ta a y thlah haw.Satlia Laihsa aria-aina ama tah hra.

(c) TIKHAOH CHHIAHPA: He daihti no ta tikhaoh a chhia ta chhiapa khihlia chhôh liata ama hneipa he a rôhna kaw. Tahma taih ama tikhaoh chhiapa hmô theipa ta a y thlah haw.

(d) SAIHLY POTARI: Hmyhchao sawchapaw Saihly he ahneirôhpa châ ta, Siata mota ‘Pingtei rui’ tah ei ta, Potari tahpata ei roh, a do tlyma? Pachhih mâru ngasapa, seih ngasapa châ ta, chahawpa cha Hraby tawtawpa ama phaopa hmokha a hnei. Saw châta â lapa Heitha ta ‘ ei paw’ a tah khoh leipa vâta Hlaipao nata amâ dyuh nota li ta Saihly cha ka ei ta, Chao kheita a thi chyta a sei chapaw a chhi ta Lyhpi lôkâh liata a pachhih mârupa zydua cha a sei panyusa ta, a sei chhao cha lôkâh liata pachhi a nyu khai nata a hluah ta a thi haw. Cha lôkâh cha a ualua ta a y thlah haw.