MARA ARTS AND CULTURE COMMITTEE, SIAHA.. MARA HISTORY AND CULTURE QUIZ COMPETITION

DT. 11TH – 15TH NOVEMBER, 2011.

SPEECH BY PUHPA HIPHEI, EX. M.P.

Mara History and Culture Quiz Competition Organising Committee ta Chief Guest ta eina hrua thlâhpa ei he ei phu leipa hmo a châpa ta pahno na ta vahnei ei tah ngasa. Organising Committee chô liata a eih viapachaipa ta Pihno K.Pari, Art & Culture Officer, MADC chô liata ei ly hmeiseih.

Mara zy pi he chi chyhpa rei khi apha leipa eima cha tho ta India nata Burma ta a pachhai pachhuah heihpa eima châ. India Marapa chhochhi pi cha chyh tu ngasa ha pi ta mokhaoh ta hmô chho leipa , micro –minority bipa eima cha. Chahrasala Khazohpa khokhei eih hrâhpa chi nata pho eima cha. Khizaw liata pho moh ta mission a hneipa a y chhôhpa châ pita, eima chheipâh chi hropazy ta râh eihpa ama hneipa eima pahno hlâ ko 1905 liata Lakherland a hnei hapa eima cha.

Keima ta marapa ei za chhopasianazie ta cha ei reih cheih nata na thei thaipa, a reih cheih ta ei thei thaipa , hlano hrozie haosai lohlia nata hla nata bie miakhapa, hrozie alyupa za hneipa sahlao he cha pita, Cha sahlaozy cha, Chapi-Ngiaphia, Tisi-Hawthai, Tlosai-Siaha, Vyhtu nata Khabô, Zyhno , Lialai-Heima , Khihra-Tha-y, etc zy he eima cha. Mahnô ,mahpawzy kha Châ ro nata reih thaipa cha reileipa ta châ a chuna a y tahpa zy ama vaw pahno hlâ chhao khata Khizw leilô y tuanazie zy, Khizaw liata reih a nano khai hanazie zy he pachazie nanopa (Theory) eih hrâhpa a hneipa ama cha. Ama theory zy deikua atanoh paziahpakhih hmâ ma pi. Krizyh hlâ chhao khata paradi (peirah) a y tahpa chhao ama pahno haw tahpa he ama lâzy tawhta pahno theipa a cha. “Nohpi, na ao laih khazau la; vaw kua hlei va tla nei, Chhochopi la Ekhai tlyhmia a pha via hra la ma” tahpa hla heta atahma khizaw hla heta cha Paradi râh cha apha via tahpa a palâpasia . Thokô-rikôpa nata lyurâhpa sa pabohs’awpa a byu tahpa ama pahno hlâ chhaota Sa a ka theipa châpa hlâta Sah a a mâh theipa cha awpa he ama pasô via. “ Saki ki la noh kha tha ne, Viasi pâh –o a kyhpa dei ne Uh –mo zydua sypakhy mawh e” ama za tah tyh. Chanohna ta poh chi nano nanopa sa thai ei ta, kikia chi nano nanopa a ngia ngasapa ama zaipa poh nata hnorah zy cha angia ngasa ta a palaikhei tlah a cha ngasa. A hy va hmah a ngiah leipa ei ta, amok u tlaita ama sapa a bu a sai ,a hy hmahta uavah v’ei . No chahrapa nata pala a hria thaipazy cha ama za pasô ngasa. “Nôpih khala, tah ‘ei sala vaw kua hei hlei va tla e; Mara thâkao poh zy khala ei la patlai tyh na “ tahpa hla heta no chahrapazy ama thi khaoh tawhta ama vâzie nata ama ngiahzie a palâpasia ngasa.. Niebaw nata chyhsia lâta ahy ngâchhâ awpa hnei leipa ei ta, amo tha tlai ta lyuzy taopa ta sah zy a hluhpi ama vaw mâh tyh. “ Viasi sy khazie ma a cha tah khiala, Chiedo puchhie hraikho sa na tah muh vy”tahpa hlazy heta a chhopasia kaw. Mara chanôzy he mâ ru ngâsâpa cha ei ta, he heta nôpi nôvah a chhaihna zy he vaw y hlitha vei. Chapaw ta lapinô amapa ta a châ khiata cha amâ zydua cha âtaw khaipa châta, chanô ta vahpa a kuasaipa a cha khiah ta cha sôh zydua cha apakua khai awpa a cha. “ Sihnô vaw kua vana tahna, miamy dawhkhoh reih padâ no ta lytlâh sazaw kia nano e”. He hla heta a hnei khai tawhta a chhaih aruzie a palahpasiasa ngasa.. Marapazy he a chhohia thai ngasa ei ta, khi hro nata khi hro atyhpakhyna lia chhao ama haosaihzy pha kaw tyh ta, a chhaih heih n’awpa zy pasaih ngasa tyh v’ei. “ Awhsi charunô hawh lôhdu eima syhpahmaoh laih no kha, Lâ ma tlei aw tah va hla na “. He hawpa daihti zy he vâ â chhih kaw tyh tlai aw. Satlia laihsa chanô chapaw a padô ta a tyuh ei ta, a chaku veichâh khaipa ta, “ Cha chaku na bah lia, Ei sia na roh pai kha sala, Vapia ti hmah na phaopa lia” tahpa hlazy mopa heta a chhaih awpa ama ngiarohziezy a palahpasia ngasa.

Krizyhna heta hlano Marapa hrozie hluhpi cha siesai pata maniah a hnaw ha ta, Biehrai ta a pasai leipa hrozie thokha ahripa panaopapa pata sahrozy thie ta eima thei tyhna chi nano nanopazy, hlano sahma dona liata haosai lôhlia zydua cha chhazaw hrona hnei n’awpata eima siesai cheingeipa a byuh tlaina. Anodeikua Bihrai ta a pakhâ leipa hlano hla nata bie lâsyu nata zothaina chi nano nanopazy siesai khai pata chi hropa taozie eima la khaipa deikua heta Marapa chi nata pho tha a pachha ngaita kaw ba. Marapa moh pha kawpa, yzie hnei kawpa eima hnei hluh thlâ bao nata , chi hro pho hropazy moh eima bi hapazy, ahneina liata Mara chi nano nanopa eima pahlei khai hapazy, novah a hnei no ta Mara chano atohbizie (kaohrie nata hnokawpa) eima siesai pazy, Mara reih pasô khao leipata reih hropa eima pasâhsa via bâpazy, hlano ta eima palao-palâna chi nano nanopa eima my khai hapazy nata eima rei khai thai khao leipa Marapa chi nah pho hrozie zydua kha padua pathi eima chhuah cheingei awpa a cha. Chanô zothaina zydua ku ta tao heihpa cha a rairu thei ta, khaw hmâpa ta eima padua pathi thei nata ei pangiasa. Thyutliapa zydua he hlano hla aony chi nano nanopa zydua nata lâsyu zydua kha pathyu pathi ta eima thai khaipa a byuh aw. Chi nata pho hrozie pahlei khaina chô heta chi nata pho padua thei rimapa châ vei tahpa eima pahno khai hi.

Eima khizaw hro chhôh liata mo pakha tlyma chhôhkha tlyma chi nata pho pabohsa ta palaiseihsa eima chhuahna liata hmo tao awpa eima chhuah nota miah a pakha theipa rairuna chi nano nanopazy a vaw y tyh. He hawta rairuna avaw y tyhpazy he a pahniesa ta eima hnabeidy thlâh ha awpa cha leipata Khazohpa angâchhâna chôta pathlâ eima chhuah cheingei a byuh. Thokha cha rairuna a vaw y nah heta a kâsai ta, khôkhâh ama chhuah tyh. Rairuna pathlâ awpa he keima raina a cha tahpa pahno chyu sih la, a chhuahna rupa nata a icha kawpa hneina chôta rairuna he pathlâ theipa a châ tahpa pahno chyuh suh u. Avâ he panoh pazao thlâh ha leipa ta pathai pazao thlâh leipa heta rairuna he pathlâ theipa na acha tahpa a palahpasiasa kaw.

Aizawl liata Mara pakhyna thlachhâ pahmaohna daihti liata Marasaw zydua eima pipathi khai thei n’awpa ta thlachhâ ei pahrua tyh. Marapa he chyh tu ngasa ha pi ta, Vârâh to bâ hriena su to bâ tahpa a pachhaih khi pha ma pi. Thokha chhie, thokha pha tahpata a pachhaih khi pha hra ma pi. No kha paw kha saw hawta a pachâ ta kyh a pachâ rairie ta reih raoh ngasapa ta eima pahra khohpa he eima boh nawpa hmahsie nawpa lathloh pha chaipa a cha. 1995 Chakhei MTP Conference nota Ngiaphiapi MTP Member pakha ta hla tao ta, “ Lôhmao thyutlia’ma chha liata, Liari no kha chhôh nama lyu e; Chakhei tlahpi noh y chala” tah theipa kho â chhih kaw . Abeipa khazohpa ta ary a tah khiata cha eima District Council biehneina lai viapa nata phusa hluh via eima hmô thei n’awpa dah he India sawkha ta maniah a taopa patoh nahta ei hnabeiseih ta. He daihti a vaw tlô tita cha Marapa chi nata pho hrozie dopa cheichalo ta, kao nano nanopa liata Marapazy hmah eima sie via thei n’awpata ta rai eima hria thei via bâh nata ei hnabeiseih. He eima beiseihpa biehneina lai viapa nata phusa hluh viapazy hmâpa heta Marapa hmaohkha ta a chahryh pabaoh via awh pita, araohpa ta hmah eima sie via thei nawpa lathlôh chhao eima chhih thei nata ei pangiahsa.

Khizaw hmahsiena chi nanopa heta moleina nata rairunachi nano nanopa a tlôhkhei tyh hra. Information Technology heta Computer tawhta Internet hmâ theina zy eima râh liata vaw tlô khei ta, hezy he so thai kawpa nata a sohsi thai kawpata eima hmâ leipa khiahtala raokeina a tlohkhei theipa sai acha. Cha dei cha leipata chanô chapaw châna hmâ chheina nata thohna injection zy vâta pakia pachhuah theipa hri chi chhihpa AIDS pasanazy he Mawrah liata a hluh kaw ba. Rai hria leipa ta a nao kawpa ta phusa a hla khohna zy, nie paru baw paru khohna moleina zy ta miah a chadô hai. India sawkha ta maniah dao ngasa ta, rairu leipa ta eima niedo thei nawpa NREGS, BRGF, BADP etc zy maniah a taopa. Tahma chhochhi cha Food Security dah taopa a chhuah heih ei ta, he he a vaw pitloh tita cha a naosia viapa ta niebaw eima tlua theina lathlôh â pahy viaheih nahta ei pangiahsa. He hawpa rainaona nahta moleina chi nano nanopa a vaw tlôpazy he tiamana, Ngâchhihna,avai thaina, a cha dona chôta eima ha awpa a byuh. Thathina , ataosaona , nie paru baw paruna nata hri-iah chichhihpazy he thachahra nata chaihrai ta a dyuh thaipa cha leipa ei ta, tiamana, ngâchhina, avaithaina, nawhtaw kho leina dopa chhaota a dyuh ta pahnie theipazy ama cha. Reih chiehpa hawta Marapazy pi he chyh tu ngasa ha pi ta, rao bâ , pha bâ a tah khi pha ma pi. Eima rao phaichai khiata cha arao khai dahdei’pa cha pi ta, mo to ta pha he khâchâ eima chhuah khiahtacha apha khai theipa eima châ. Khokheina nata kyhpachana eihhrâhpa hneipa ta chi nata pho ta maniah a paduahtuhpa eima Khazohpa ru eima pachhô lei n’awpata mo to tiama, ngachhih nata a chado ngâsâna chôta Marapa chi nata pho he padua a chhuah chyu suh u.

Marapa chi nata pho hrozie pabohsa ta palaiseihsa n’awpa kyh liata ei chô liata ngâna pahniehpa ta Chief Guest ta nâ raotuhpa zydua nama chô liata alyna bie reih chanei na ta, nâ ngâtuhpa nama zydua chô liata ngâna thata pahnie nata, keima chhao nama ngâtlâh châ lyma awpata ei theina zydua papuapa ta Marapa chi nata pho châta Abeipa ngâchhâna chôta hria lyma ei chhuah hra awh.

Ei cha ly ngasa ei..