Lyuva Khutla

~ VL. Thakima Chozah, New Colony, Siaha.

Mara chizy pi ta nôpaw daihti no tawhta kôkha chhôh ta ‘Cha-ypi’ ama vaw hmâh tyhpa he ei palih a châ. Chazy cha:

1. Pakhupi O dôhpa. 2. Khohna Kiah. 3. Lâlia Chhiah. 4. Pazita- zy a châ.

“Pakhupi O dôhpa” he eima nôpaw daihti nota ‘Cha-ypi’ ama hneipa hry liata peimawh chaipa sâkha châ ta, “Lyuva Khutla” ama vaw ta tyhpa he a châ. “Pakhupi O dôh” zy chhao ama vaw tah tyh hra. Atlâhpipa ta ‘châhvâ-nopi daihti- Pami (March)’ liata hmâh tyhpa a châ. Lyuva khai ei ta, lyu rao hei hlâta hmâ tyhpa a châ. Mara satlia laihsazy ta amâ palypa-uasana daihti pha chaipa châ ta, azozâ khidei ta hlazy sapa ta ama lâh tyh. He daihti liata ama lâ tyhpa he “Pakhupi tla” or “Pakhupi Lâ” ama vaw ta tyh.

Marapazy pi he eima nôpaw daihti no tawhta tlâh lyu taopa chi châ pi ta, kô kha chhôh zydua he lyu taona liata ama daihti hluh via cha ama hmâh tyh. Atlâhpipa ta Marapazy ta cha Nawh – Hmypi chhôh he lyuvana daihti châta ama hmâh tyh. Pachawh thla liata lyu he rao tyh ei ta, chapu sa awpa ta lyu lâ amâ vaw rie pathaona daihti chhao a châ hra. Patô tawhta sâh chi ama vaw tu tyh. Atlâhpipa ta Phiapi-Di liata sâh hria daihti a châ tyh. Sawpâ (Chapi-Ngiaphia reih – Fawpâ) phao daihti nota paw thokhazy ta cha ama lyu hmo awpazy ama vaw mo pathao ha heih tyh. Chatanachata, sawpâzy ama phao khai tawhta Odypa paw nata satlia nahzy cha lyuva ama vaw pathao pakhua hei. Hmypi liata lyu va he ama pachhâ khai ha tyh.

Atlâhpipa ta Di thla liata Khih beipa nata khih nôpawpazy ta ama kô kha chhôh lyu tlana awpa râh reihpahmaohna ama vaw hnei tyh. Ama lyutla awpa râh ama pasia khai tawhta khisawzy hnohta ama pahnosa tyh. Chatanachata, Ody tota ama lyu hmo awpa cha amâ vaw mo chyu tyh. Marapazy pi he nôpaw daihti liata cha lyu taona kyh liata atheina chi nanopazy ama vaw hnei hôlô. Lyuva daihti chhôh he atlâhpipa ta atheina he ei thôh ama hmâh tyh. Chazy cha: Lyu Pama, Rialochhi Panana nata Aoh zy a châ. Odyh tota lyu ama va chhôh he sahma avaw tao chyu ei ta, Lyuva khai tawhta khih chhôh liata ahnei viapa O âchhaipa ta sukha liata sahma he ama vaw do khoh tyh. O amâ chhaipazy ta ama Vaothaw hneipa cha sahma niedo pakhypazy châ heta ama vaw thiepa tyh. Satlia laihsa nahzy cha sahmazy doh ei ta, hla sana chôta Pakhupi lâ ama vaw lâh tyh. He hawhta daihti ama hmâhpa he “Khutla” ama vaw ta tyhpa he a châ. No-noh noh thôh chhôhzy ta ama vaw niedo pazao tyh. A yzie cha Lyuva khai ei ta, lyu rao daihti châ mâh tlô leipa ta, raihriapa ama hnei leina daihti, ama raitly daihti a châ vâta khisawzy ta apalypa-uasana daihti châta ama vaw hmâh tyhpa a châ vâta “Lyuva Khutla” ama vaw tah tyhpa a châ.

He hawhna heta thokhazy ta cha ama vaw reih tyh hra. Hmypi- Pami chhôh he Marapazy châta cha ama raitly daihti pha chaipa a châ. Chapaw nahzy ta lyuva khai ha ei ta, lyu ama rao daihti a châ mâh leipa vâta râh âkhiepa ta ama puana daihti pha chaipa chhao a châ. Chanôzy chhao lyu raihria ama patho mâh leipa vâta thozy phaoh ei ta, palazy ama vaw soh tyh hra. Chapaw sa ka theipa nata kuhria a tao thaipa maihzy cha lyurâh lâ zâthôh – zâpalih zy tai chhao ta â rie thei awpa ta ama pua tyh. Sa laipa ama kapa tlymâ, pa-aopa tlymâ cha ama khih liata ‘Sei’ nata ‘Vao’ ta a ia thei awpa o liata ama vaw tlôkhei tyh. Chapaw râhkhiepazy ama vaw tlô noh he khihchhôh liata ypa hawti machâ ta ama dy tyh. Râhkhiepazy heta sa laipa ama phao khiata cha ‘hawka’ amâ ngia awpa chy tawhta ‘Hladyu pathluah’ lymâpa ta o ama tlô tyh. Râhkhiepazy ama tlô zâ he sahma thata bao ei ta, khihzy chhao ama padei tyh. A mylâpa ta seih nata vao zy thiepa ta, satlia laihsazy ta “Pakhupi Lâ” he ama vaw lâh tyh tahpa a châ.

Satlia laihsazy ama raitly chaina daihti a châpa vâta amâ palypa- uasana daihti pha chaipa châ ta, kô chareih ta ama vaw tao tyhpa hawhta Pami thla ama tlô heih awpa cha angiahtiah lei kawpa ta ama hâdy tyh. He daihti he “Chiahchi” nata “Âvyuh” pawh lochona daihti chhao a châ tyh hra. A noh a vaw tlô nata cha Satlia laihsazy cha lâna chôta ama khih liata a hnei viapa O cha ama dôh tyh. He hawhta satlia laihsazy ta O ama dôhpa O hneituhpazy ta ‘Vaothawpa’ (he hawhpa daihti liata ‘Vaothawpa’ ama thiehpa he nôpaw daihti liata ‘Sakhia’ ama vaw ta tyh hra) ama hneipa cha ama khih liata satlia laihsa nahzy châta thiepa ei ta, anoh-y ta sa nata lao atôpa ta sahmazy bao ei ta, hlasana chôta chanô nata chapaw a i-âhpa ta “Pakhupi lâ” he ama vaw lâh tyh. Cha hawhna chata Odyh hropa, Vaothawpa ahneipa O lâ cha amâ pasie laih tyh hra.

“Pakhupi lâ” ama lâna dâh cha he hawhta a châ. Chanô nata chapaw a-i-âhpa ta ama zydua cha achaku chyu ei ta, a padôhpa ta ama lâh tyh. A liah liata khoh tôtuhpazy y ei ta, hla sana chôta satlia laihsazy cha ama pakhu chhi lymâna chôta a zy zyhta ta amâ chanei lymâ tyh. Pakhupi lâ ama lâ daihti liata hla ama sapa NE. Perry châbu rohpa “The Lakhers” tahpa liata palâsapa cha he hawhta a châ:

Mara Reih: Lôhmao saita la tlâh I tlâh, Raisâh valâ zohna khoh vei.

English Version: It is very pleasant all dancing together in a ring. We do not want to go to work.

Mara Reih: Satliapa lâ hao moh bao u la, Pahmô litoh ta a toh.

English Version: Watch the way the young man is dancing, It is like the flight of an eagle.

Satlia laihsa dei châ leipa ta khisawzy ta amâ ly chaina nata thapha chaina daihti hawhta a châpa vâta a châhta cha noh charu noh sari taihzy chhao ama vaw hmâ tyhpa hawhta reipa a châ. A yzie cha “Pakhupi Tla” he noh taihpa y hlei leipa ta, khisawzy ama pahâkheina nata pha tahna hawhta ama vaw hmâh tyhpa a châ ngyu aw.

Marasawzy cha-ypi rônah chaipa nata pasô chaipa Lyuva Khutla he cheihchalo via lymâ sih la, atanoh MADC ta a pachhuapanohpa Lyuva Khutla he alypa nata thapha ngaitapa ta, hawti chaipa tawhta uhthei chaipa taihta hmâh chyu awpa ta khokheina asâh chaipa ei cha hlâ ei.