EIMA DISTRICT COUNCIL HE AHYZY REIPAPUAPA MAW?

By: Rôma

Lakher (Mara) zy he eima Missionarynah zy vata India Independent avaw hmôpa tawnahta sawhkha ta maniah pahno ta, chavâta kô 1950 liata Schedule Tribes List liata maniah a vaw pahlao haw. Chavâta Tari noh 23/4/1952 liata Autonomus Regional Council piepa eima vaw cha. He he Mara beizy hnohta Mongyuhnah pasopakâna “Region ta y awpa ta India sawhkha liata hiah mu vy,” ama vaw tahpa vâta Mara beizy ta Region ta y awpa ta hiana Superintendent, Lushai Hills, Aizawl liata hiana ama vaw pangiapa hawhta pahnopa a cha. (Mizo) Lushei-nah chhao Tari 25/4/1952 liata Autonomous District Council ama vaw pie hra. Keimo hlâta noh no (2) ta ama hawti via chu.

He autonomous District Council nata Autonomous Regional Council zy member a patlysatuh awpata nata abuakhei awpa ta Assam sawhkha ta “Advisory Council” kaw padua ta, member châta Puhpa Chhohmô, Saikao bei cha ama rao hra.

He daihti no he Pawi-nah he India sawhkha ta pahno veih ei. Schedule Tribes List lia chhaota a hlao mâh v’eih . Missionary eihrâhpa ama hneileipa vâta a châ thei aw. Amo he cha châ vaw thai tuapazy châ ei ta, so thai kaw ei ta, Puhpa Hengmanga nata a viasa pano (2) zy ta Puhpa Chhôhmô, Saikao beipa lâ avy ei ta. “Namo Regional Council liata y hra awpa ta maniah ahly thei bei ula,” tahpa ama vaw hiah. Puhpa Chhôhmô ta, abei hropazy chhao asaohiah/achhohia leipata â vaw pyh syulyu haw. Chavâta eima Regional Council liata amâ vaw hlao haw.

He daihti no he amo Pawi-nah he châ athaipa vaw y chili ha ba ei ta, keimo mara-nah cha châ a thaipa y mah v’eih. He vâna heta Pawi chyhsa Zochhuma, Lolei SDO Office liata Clerk rai a hria haipa, Tlaopi khihpa he CEM châ awpa ta ama vaw hrua haw. (Puhpa Hengmanga zy ryhraona tawhta a cha thei aw). Zochhuma he clerk rai a hriahaipa a châ vâta a chhuti hnei chhôhpa zy a hmâ khoh vâta nata amo Py râh liata khih hluhpi zy liata – Lakher Regional Council liata eima baipa he keimo châta âthôhvia/ aphavia aw tahpa ama campaign lyma. Chavata Py râh khi hluhvia syulyu cha eima Regional Council liata amâ vaw bai haw. Zochhuma ta he zy avaw buakheipa vâta kô 1952 liata keimo Regional Council cha Regional Council Member (RCM) atlyna vaw y thei leipa ta, Assam sawhkha ta Lolei SDO he Chairman, Regional Council châta kaw rao ta, kô kha (1) chhôh cha Lolei SDO biehneina ry liata eima vaw y.

Eima Regional Council cha kô 1953 tawhta member atlyna vaw y pathao ta, amo ta CEM ama châ vâta nata châ thaipa ama y chili hapa vâta CEM, Chairman, EM, Secretary, Revenue Officers, Court President zydua he amo Py – nah saita ama patu khai haw. Mara tawhta Puhpa Mylai Hlychho he EM châ hra ta, chahrasala biehneina hnei hlei vei. Zochhuma he daihti rei leipa ta thi ha ta, a su liata Kiautuma he CEM a vaw cha. Ano daihti liana he Regional Council dâh zy he ama vaw tao pathaopa a châ. Autonomous Regional Council tao tuachai awpa cha ‘Constitution and Conduct of Business Rules’ he a cha. Council chhôh liata ryurei n’awpa dâh a chapa vâta “Kheitama eima Council moh he eima bi aw?” tahpa cha ta; “Lakher Autonomous Regional Council,” tah awpa châ ta, Py-nah eima vaw hly hapa vâta nata eima CEM cha Py chyhsa a châpa vâta, “Pawi-Lakher Autonomous Regional Council,” tahpa moh he ama vaw bi. Member thokha zy ta ama pahruana – Pawi-Lakher-Chakma Regional Council” tahpa zy cha CEM ta vaw khoh hra vei. ‘Chakma pahlao byuh vei’, atah haw. Chyhsa hluhpi zy ta, “India Sawkha ta kô 1953 liata Pawi-Lakher Autonomous Regional Council maniah kaw pie ta,” ama tah tyhpa he a do vei. Ama pahno vei. India Sawhkha ta Pawi-nah he pahno mah v’eih, ei tah ha khaw. Eima CEM sona vâta Py-nah he kô 1957 liata Schedule Tribes list Additional tahpa liata amâ vaw hlao hra. Chyhsa hluhpi zy ta he he ama vaw pahno vei. Mara (Lakher) nah châ ngâhlah ta Regional Council he piepa a cha.

“Rah pazu ta O pazu a pho hawh,” tahpa bie hawhta Marapazy cha keimo Council chhôh liata nôpo ngâsâpa y ta, kô 15 chhôh vaw y pi ta, eima D/Council liata eima duahmo a chhie ngâsâpa vâta, “Keimo Marapazy châta District Council eihrâhpa hiah suh vy.” tahpa he Puhpa Valua Hlychho ta vaw pahrua ta, zawpi aly kaw ei ta; chavâta Zyhno khih liata Convention awpa a cha.

Kô 1963 liata Zyhno khih tawhta Party thiehpa Mara Freedom Party (MFP) ama vaw padua haw. Puhpa Valua Hlychho he Party President ta raopa a cha. ( he he Puhpa Chhôhmô hmo tao do leipa kha taopathi âchhuahpa hawhta pachâ theipa a châ).

Puhpa Valua Hlychho he Party President châ ta, Siaha Private High School liata Headmaster châna chhao a pakaoh. Kô 1964 liata Siaha High School he Sawhkha ta a vaw la (provincialized) haw. He vâna heta ano cha Headmaster châna patu ta, Party President hnei khao ma pi. Party Assembly y thei khao hra vei.

Ko 1966 liata cha MNF vâta Maw-râh bua khai ha ta, cha dei châ vei, MNF ta, “Independent” ama tah ngâ nota keimo ta “District Council” eima vaw tahpa cha MNF nah ta avaw hao kaw ei ta, MFP liata eima Vice President Puhpa Hiphei zy, General Secretary Puhpa Mylai Hlychho zy, Assistant Secretary Puhpa S. Pailei zy chhao chata Committee aw ngâh khao hra v’eih. Leader viapa zy chyhsa 22 rachhôh he thie awpa ta amâ chhuah. He zydua vâna heta kô 6 chhôh tlai cha khapa hmah tao theipa châ vei.

Kô 1970-pa liata cha Mawrâh buana chhao bâhta vaw pai via laih ta, Siaha liata MFP Special Assembly ama vaw aw thei haw. He Assembly liana heta kei, Roma he President, MFP châta atlyhpa châ na ta, Puhpa NT. Vakaw, Vice President châta, Puhpa S. Hiato, General Secretary, Puhpa Hmaoko Hlychho, Asst. Secretary châta atlyhpa ama châ. Kô 1964 Theiva Assembly liata biepathlupa hawhta – RCM zy dei cha leipa ta, Regional Council liata keimo Mara saw Staff a y chhôhpa zydua cha boycott ula, bâhsai khai u la, tahpa a châpa hawhta ama bâhsai khai haw. He zydua vâna heta Lalchunga, CEM ta eima Regional Council Hqrs, Siaha cha Lytai lâ a pasie syulyu haw. Siaha liata Interim Council paduapa châ ta, he Interim Council chhituhpa nôpawpa zy cha Puhpa K. Paichhô nata Puhpa AZ. Thalua, Regional Council tawhta a vaw bâhsaipazy kha ama châ. Interim Council heta zawpi liata leimâ (House Tax) zy khei lyma ta, he daihti liata keimo Interim liata leimâ a pie khoh leipazy vaw y bâ chili ei ta, ama moh zy deikua rei leip’ei sih la; Village Council zy apadua lyma pi ta, Assam sawhkha ta Mara-nah he MNF Party apazao v’eih tahpa ama pahnopa vâta tlyma no-âh chhih kawpa cha – Pheisaih abei daihti châ ta, pheisaih hra ta keimo Interim sawhkha ta V/C eima paduapa VCP zy apyh ei ta, Regional Council Lalchunga sawhkha ta Lytai tawhta V/C a vaw paduapa VCP zy cha pheisaih nah ta, “Namo cha pahno ma pi” ama vaw tah lyma thlâh bao!

Kô 1971 March liata Saikao khih liata MFP Assembly hnei heih pi ta, he liata Assembly ta, “Roma nata Chhôhmô zy he District Council hia awpa ta Delhi la sie ei sy,” tahpa ta bie pathluna avaw tao. He vâna heta Marapa oto tawhta Taka tlaw 2 sai akhei pi ta, Primary Siku hyutuhpazy cha ama hlao tawhta hlao khophie (½) baona ahiapa ama cha. Tari noh 5/11/1971 ta athao pi ta tari noh 18/11/1971 ta Delhi eima tlô. Tari noh 25/11/1971 liata Pihno Indira Gandhi, Prime Minister ahmô pi ta, ano ta, “Home Minister ahmô ula, pahnie thei achhuah ula, ano ta ‘Yes’ avaw tah khiahla kei chhaota ‘Yes’ ei vaw tah hra aw,” maniah tah ta. Home Minister K.C. Pant he tari no 23/11/1971 liata eima hmô. Bie hluhpi eima chho khai tawhta ano ta, “Myla Special Secretary Pimpukar a hmô ula, bie hluh chho heih muh vy” maniah tah heih ta. A myla 24/11/1971 ta Pimpuakar he ahmô heih pi ta, ano ta Joint Secretary, Dy. Secretary zy chhao ama pathôh ta Pimpukar room liata bie hluhpi eima rei pahmaoh. District Council cha maniah a pie aw tahpa a sia kaw thlah ha. Achhâna liata ama bie cha, “Namo Mara nata Chakma zy chi he District Council vaw hiah tyh ei chi ta, eima pahno. Pawi-nah he vaw hiah beih leipa châ ei ta, kheihta e eima tao aw?” tahpa ta na hiahhri ei ta, keima ta, “Pie thlâh ha hra ula ama khoh thlâh ha aw,” tahpa ta achhy ei na ta. Amo nata amo avaw moh ei ta, ama mo ta signal ama piepa ta ei pahno. Secretary pakha ta, “Chakhiahtala Py-nah he District Council hiah ngai tlôh leipa ei ta, District Council eima pie thlâh ha khiata cha Court liata maniah ama kho thei, chavâta nama ta amo vyuhpa ta tlyma amo politician zy moh na roh thei ma?” tahpa ta na hiahhri ei ta, kei ta, “Ei roh thei aw,” tah na ta; keimo Memorandum liata kei nata Chhôhmô moh rona liata Puhpa Hranghluta nata Puhpa Manghnuna zy moh ei roh thlah ha. Kei Roma vâta Py-nah he District Council ama vaw hmô thlâh hra. “District Council ei cha vaw hiapa ei” tahpa he amo chho ngai v’eih na. Kô reipi a sie tawhta Lytai Bazaar liata Public meeting hnei pi ta, cha nota ei biereina liata, “Keima ta nama District Council he ei cha vaw hiapa ei,” tahpa ta ei phuah. Ama thei ma thei vei ma alyna bie na reihpa y tlâ hra veih ei.

Tari noh 2/12/1971 liata Delhi tawhta akaw lie pi ta, noh 20/12/1971 liata Siaha eima kaw tlô haw. District Council maniah ama pie thei awpa ei pangiasana nata hnabeiseihna he report ei pie laih lyma. Marapa zydua ta eima rei âraohpa vâta District Council he eima vaw hmô haw. Puhpa Chhôhmô nata kei Roma he eima District Council akaw phaohtuhpa eima vaw cha.

NOTE:

1. Ko 1952 liata Puhpa Chhôhmô, Saikao beipa ta hmo avaw taochheipa kha ko 1972 (29/4/72) pa liata eima vaw taopathi heihna avaw cha haw.

2. He Article ei rohpa hawhta biedopa nata hmo yzie siapa apahnopa ama y tlâ leipa vâta, he Article he Council Record châta paso theipa châ sala tahpa ei khoh kaw.