Siaha nata Saikao Tlôsai chyhsa ama vaw puana nata amâ chhai pathaona tlâhpipa

Siaha nata Saikao Tlôsai chyhsa ama vaw puana nata amâ chhai pathaona tlâhpipa

Tlôsai chi he Hiakha râh leisaih, Zyuphia nata Leita likawh tlâh liata y ei ta, Kô 1550 rachhôh ta Leisai tawhta Sarao tlâh liata ama za pahrâ. Sarao tawhta Chakho tlâh liata a za pasie heih ei ta, chatawh ta Zyuphia by lâ amâ za pasie heih. He su liata, Kô 20 rachhôh ama pahra tawhta Tlary Iakhai Hlychho he ama beipa châ ta amâ kaw lapa achâ.

Iakhai Hlychho Lapinô châta Hnarozuah he Kô 1600 rachhôhta hiapa ei ta, Kô 1 hlei tawhta Sawchapaw Khaicho a sa. Zyuphia liata ama y no ta Khaicho cha Lapinô hnei ta, Sawchapaw Rolia 1 a sa, Rolia 1-ta Rolia 11-na nata Tai-ô sa ta, Rolia 11-ta sawchapaw Kheisaw sa ta, Kheisaw cha ta sawchapaw Iakhai 11-na nata Kheisaw 11-na a sa heih.
Zyuphia tawhta Beinô kiah Ngalâ liata ama za y heih. He liata ama y no ta Nohro bei Zawtô a kaw la ei ta,châhrasala a chiehleipa vâta Kô 3 hro ta a thi haw.
Chatawh ta Laichi Thlatlâ Hlychho ama kaw la heih.Ngalâ tawhta beinô vaw chaka ei ta, he daihti nota Abeipa Iakhai cha a thi.

Beinô ama vaw chaka tawhta Lôhawka Siata kupi liata y ei ta, chatawhta Phusa tlâh ( atahmâta Chhaolô râh) liata y heih ei ta, chatawhta Zôbu (Theiva nodih) liata ama za y heih. Zôbu khi liata Abei Laichi he thi ta, cha suh tawhta Bykhi lâ amâ vy.

Bykhi liata bei pano Laichi samopa Zany nata bei Iakhai II-na y ei ta, sabai sahaw â khopata ama nie.
He khih tawhta Kô 1837 rachhôh ta Iakhai nata Zany cha achhai ei ta, Iakhai nata Khihsaw thokha hluvia syulyu cha Kalytla lâ lyutlapa ta cha liata Kô 1 y ei ta, cha tawhta Khocheitlâh liata y heih ei ta, chatawh ta Chhalô khihry nata khihlô liata ama y heih.Iakhai lapinô he Zany Sietanô/Khaotha sawchanô Saza Hlychho achâ.

Kô 1840-42 likawh liata Tlôsaih ta Lyhhu ama sie hnao chhôh ta Sa-ia chariah ta Tlôsaih vaw chho hra ei ta, he daihti nota Lyhhu chho awpata Tlôsai Satlia thatlôpa zydua cha Thylai chhao ta sie khai ha ei ta,he daihti no ta bei Iakhai cha he Lôkhao liata nyu ha ei ta, âbohpata a y. Sah-ia chariahta Tlôsaih mo cha thata thie ei ta, Lyhlu a chhopa Tlôsai satlia riaphapazy ama vaw tlô nata ama hie hâh kaw ta, thla 2 chhôh theisa nata zaih phy ei ta, ama siehnao hra. Tlôsaihmo ta Sah-ia mo cha thata thie hra ei ta, ama beipa Nyuchhô nata a lahpinô chhao ama patu pâ.

He Sah-ia pahniena liata pasaipha riahpha viapazy cha Thylai Hlychho, Laikai Tlapyu nata Riahmô zy ama châ. He amâ chhona he mara history liata cha rarôh ypa nata piry chaipa châ ta, hla lia taihta he hawhta ama vaw phi hnâ:
‘A vâpi sua sua, tipi ngalo kia kia,
Tlaikaopa riah chi vana,
Sah-iapa riahchi vana,
khutaih khutaih zu ei si,
Tlaikaopa riah chi vana,
Sah-iapa riahchi vana,
ama y ma, y vei ma, thokhaotlâh,
ama laichahrih lia meithei phô papa.’

Kô syplih tlai â padai tawhta Kô 1884 rachhôh viah lai chy ta Lôtia beipa Dokuhla cha khisaw azâ chhi ta, Tlôsai mo Saikao ama za y tawhta a khihsaw chhaota za tlô ei ta, Saikao mo cha ama no-âh kaw, sahma bao ei ta, vao ama thiehpa. Chatawhta Saikao ama puasai. Anawhta Vataoh a zu heih ta, Saikao mo pano Lyu liata â riepa Laila nata Phongia patu ta, a sie khei syulyu ha. Saikao mo chata ama pahno pa nata Kaly tlâh lâta chhaokhâh ei ta, Vataoh cha ama ka sao ha. Saikao tlôsaih mo Saikao ama y tua kô he 1882-1886 likah liata achâpata pahnopa achâ.

Lakher nata Pawinah he ama likawh liata aryh leina kha a y pa vâta,aryh n’awpata Saikao bei Thylai sawchapawpa Chhôhmô lapinô châta Tlaopi beipa Ngunlinga sawchanô Seinâ cha ama kaw hiah. He rakha tawhta cha Lakher nata Py,Sah-ia likawh adyhryh kawpata ama y ha bâ.

K. Pari, Siaha.